Ev: cem evi / insan ölçeği

Cem evi anıtsal olma talebinden uzaktır. Anadolu kırsalının içerisinde şehir veya kırsal doku içerisinde yer eden örneklerden oluşur. İbadet mekanı çok kişinin bir araya geldiği meydanda olduğu kadar, yalnızken, sohbette iken, yemek ile, okurken, kültürel eylemlerle, müzikle bütün olarak devam eder. Anadolu’da cem evleri ölçek olarak ev ölçeğinde, “oda ölçeği”ne yakın bir tipolojiye sahiptir. Bu yapı da insan ölçeğine inen mekanlarla kurulur. Ev ölçeğinden, insan bedeninin boyutlarından yola çıkar. Bu ölçekte cemin mekanı bir “ev”, bir “oda” mekanıdır; dünyevi ve sadedir. Bu yapıda da cem meydanı ve diğer mekanlar arası kurulan ev ölçeğinde bir örüntü, yatay bir yapı dokusu ile alt mekanlara bölünerek kurulur. Anadolu’da yaygın olarak Cemevlerinde kullanılan “tüteklikli ahşap örtü” tipolojisinin aynı zamanda gelenekesel konut dokusunda da kullanılan bir çatı örtüsüdür. Ev ile ibadet mekanı arasındaki bu tektonik ortaklık, cemevinin mekânsal felsefesinin fiziki bir karşılığıdır. Örneğin Erzurum ulu camii ve çevresindeki konut dokusu örneği ve konutta tüteklikli evler yaşam alanı ile ibadet mekanının ortak yapısal tipolojisinin göstergesidir. Bu yapı da bir cemevi yapısı olmaktansa açık bir ev dokusu, bir örüntü mekanıdır.

GÖZ: teklik / modüler sistem / birlik

Yapı, ev ölçeği ile cemevi + sosyokültürel merkez ölçeği arasında mekânsal ilişkiyi modüler sistem önerisi ile kurar. Oda ölçeğinden çıkan bir birim olan “göz”den başlayarak yapı dokusunu yatay düzlemde örmek adına modüler sistem önerilmiştir. 1. Yanyana geliş şekilleri ile oda, cephe bölüntüsü, revak, sütunlu mekanlar gibi farklı programları içerecek mekan tipleri oluşturur. 2. Gözlerin yan yana gelmesi ile oluşan kütleler de bir araya gelerek meydan, teras ve üst örtülerden oluşan dış mekan kurgusunu oluştururlar. Bu mekan üretim yaklaşımı Anadolu ve İstanbul'da Osmanlı külliyelerinde yaygın olarak kullanılmıştır,.

Meydan: yer açmak / meydan’a gelmek / cem

Alevilikte “cem” özün her türlü olumsuzluktan arınıp öz birliğine ulaşması ile bir içe kapanma, hem de her türlü ikililikten ayrışmadan sıyrılarak bir olma anlamı ile ilişkilidir. Cem evi de benzer şekilde ikili karşıtlıkların eridiği, birey, toplum; teklik, çoklukları; özel, kamusal, iç, dış gibi ikililikleri bir arada barındırabilmelidir. Yapıda bu anlayıştan hareket ile mekansal olarak dolu-boş mekanlar, dışarıya açık ve kapalı alanlar arasında dengeli, birbirini saran, biribirine karışan bir şema tercih edilmiştir. Meydanlar bir boşluk olarak dolu mekanlarla tanımlanır. Doluluklar kendi içerisinde boşluklarla geçiş mekanlarını oluşturur.

Cem Meydanı dışında üç farklı kotta oluşan meydan, yapının omurgasını oluşturur. Meydanlar farklı kotları meydanlarla birbirine bağlayan açık geçiş ve karşılaşma alanlarıdır. Yapının ana dolaşımı bu üç meydanın birbirine bağlanması ile kurulur. Hayat Meydanından Bahçelere inerken hayat giderek sakinleşir, programlar özelleşir ve doğaya karışır.

1. Hayat Meydanı.

Yol kotundan başlayarak ana girişi oluşturur. Cem meydanı, salon ve aşevini birbirine ve kültür meydanına bağlar. Yarı açık bir mekan olarak bir üst örtü ve ahşap çerçevelerle tanımlanır.

2. Muhabbet Meydanı.

Orta kotlara yerleşmiş açık meydan merdivenler ile kahvehane, aşevi ve terası birbirine bağlar ve alt kottaki muhabbet meydanına bağlanır. Muhabbet meydanının açık havada uzantısı gibi ortak bir karşılaşma, sohbet mekanıdır.

3. Yer Meydanı.

Arazinin alt kotunda daha sakin işlevler ile özelleşmiş atölyeler ve sergi evinin ortak açık mekanıdır. Buradan alt kottaki toprak zemin ve bahçelere geçilir. Bahçeler: Yapı en alt kotta toprak zeminle ve peyzajla bütünleşir, Mihman evleri bu kotta yapının en sakin kotunda yer alır.

HAYAT: eşik / geçirgenlik / karşılaşmalar

Alevi kültüründe kozmolojik yönler (sekiz yön) sembolik önem taşır. Cem mekanında özel bir yöneliş görünmez. İbadet, hayattaki gibi bir yüzleşme, karşılaşma hali, toplanma halidir. Bu yapıda insanlar gibi mekanlar da birbirine yüz çevirmez, duvar örmez, birbirine açılır. cem meydanı, lokma evi, muhabbet meydanı, kahvehane, kitap, sanat evi, üretim mekanları birbirini tanımlar, birbirine dönüşür. Açık alan ile kapalı alan; meydan ile kapalı alanlar birbirine modüler sistemin çeşitlenmesi ile karışır. Ev, divanlar, sedirler, köşeler, hayatlar ve odalar ile kurulur. Dış mekanlar ve peyzaj açıklıklarla iç mekana açılır. Cem için gelenler ana giriş meydanından, cenaze için gelenler direkt yol ile ilişkili cenaze meydanından yapıya katılabilir. Atölye ya da kütüphane için gelenler için ana girişler dışında yol ile ilişkili alternatif patika ve rampalar ile çok yönden girilen, ve açık alan meydanlarında dolaşılabilen geçirgen bir yapı örüntüsü kurgulanmıştır. Dolaşım alanları açık alan, yarı kapalı alan ve kapalı alanlar arasında geçerek farklı dolaşım senaryolarına olanak sağlar.

DOĞA: toprak / ağaç / ocak / insan

Alevi kültürü, çevreyle uyum sağlayan ve doğadaki çeşitli nesnelerin özel anlamlarıyla insan-doğa ilişkisini sürdürülebilir ve dengeli bir ilişkide olduğunu ortaya koyar. Yapıda mazleme seçimi bu yaklaşımdan hareket ile doğal, kolay temin edilebilir, ekoloji ile uyumlu seçilmiştir. Mazleme olarak hem iç mekan hem dış mekanda; hem kamusal hem ev mekanında kullanılabilecek ve bakımı kolay doğal mazlemeler tercih edilir. Ateş tuğlası, toprak ve ateş ile üretilen bir malzeme olarak, hem de ağırlık olarak tek kişinin kaldırabileceği insan ölçeğinde bir malzeme oluşu nedeni ile tercih edilmiştir. Ahşap ise Anadolu konut dokusunda “tüteklikli örtü”nün kullanıldığı Cemevi ve Bektaşi Külliyesi ve konut dokusu örneklerine referans ile çatı ve iç mekan tavanlarında kullanılır. Anadolu cemevlerinde kullanılan tüteklikli örtü, ahşap kalasların yatay olarak üstüste bindirilmesi ile örülür. Mazlemenin ölçeği ahşabın boyu sebebi ile farklı açılarda birbirine bindirilerek oluşur. Bu yapı da özelleşmiş alanlarda tüteklikli örtü tipolojisine referans ile zeminden tavan seviyesine kadar taşıyıcı duvarlarla oluşan mekanlardan ve doğal ahşap ile kapatılan çatı ve tavanlardan oluşur. Diğer mekanlarda gerektiğinde kaset ışıklıklar ile gün ışığı iç mekana alınır.

KENT: kent ile kır / çeper / peyzaj / bahçe

Alevi kültüründe cemevi daha çok kırsal yerleşimlerde görülürken Bektaşi külliyeleri ile kentsel bir yapı öbeğine dönüşmüştür. Proje arazisinin Karabağlar ilçesinin sınırında, kent Kentin saçaklandığı bir çeperde yer alması da kent çeperinde yani hem kırsal hem kentsel özellikleri bir arada bulundurabilecek bir eşiktedir. Cem evinin yanış sıra bir park / bahçe gibi Açık alanlar, zeytinlik, bostan, teras bahçeleri ile yapı peyzajla birlikte şekillenir. Yere kaynaşık olmanın vurgulandığı kütleler de parçalanarak bahçe evi olarak peyzaj ile kaynaşır.

YERYÜZÜ: yer / mikrokozmos / Akdeniz

Cem Evleri ve Bektaşi Tekkeleri Elazığ, Erzurum, Kırşehir, Nevşehir, Diyarbakır, Tunceli, İstanbul ve daha bir çok şehir ve kasabadan oluşan Anadolu coğrafyasına yayılır. Bu yapı da Anadolu’nun karasal tipolojilerinden beslenebileceği gibi aynı zamanda İzmir’e ait Akdeniz ve Ege coğrafyasının bir parçasıdır. Yapının bu coğrafyaların kesişiminde melez bir varlığı olması vurgulanmıştır. Peyzaj dahilinde zeytin ve selvi ağaçları ile örülen bahçeler, biberiye, kekik, lavanta bahçeleri cemevinin bitki örüntüsünü oluşturur. Akdeniz’in sıcak iklimine uygun pasif havalandırma ve gölgelikler, derin cepheler ve gölgelikler önerilmiştir.